2008 Küresel Finansal Krizi

2008 döneminde Amerika Birleşik Devletleri'nde ortaya çıkan ekonomik kriz, emlak kredi piyasası problemleri sebebiyle meydana gelmiştir.

Krizin başlıca sebebi, Amerika'da kontrolsüz bir şekilde konut kredi tahsisi sonucunda geri ödemede yaşanan sorunlar ve bunun doğurdu sonuçlardır. Bu noktada bankaların portföylerinde bekleyen hacizli konut sayısı miktarı yükselmiş, bankalar bu konutları piyasaya arz ettiği için konut fiyatlarında doğal olarak bir düşüş ortaya çıkmıştır.

Tüketicinin elinde halen daha kredisini ödemek zorunda kaldığı evler bulunmaktadır. Bu evlerin değeri kalan kredi ödemesinin değerinin altına düşmüştür. Kredi kullanan kişiler de geri ödemelerden vazgeçmişlerdir. Fakat geri ödemeler bankalarca öteki finansal kuruluşlara satış yapılması ve bu tip evleri teminat şeklinde alan sermaye piyasası araçlarının da yaygınlaşması ile birlikte oluşan kayıplar, domino etkisi yaratarak bir finansal kuruluştan ötekine yayılmıştır. İlgili dönemde bu durum pek çok finansal kuruluşun da iflasına sebep olmuştur.

Riskli konut kredisine dayanan yatırım araçlarının değerini ve bunlar üzerinden yatırımlarını gerçekleştiren kuruluşların kredi derecelerini düşürmüştür. Böylece bu kuruluşların değerleri de süratle erimeye başlamıştır.

Likidite problemleri ve yatırımcıların paralarını istemeleri piyasaları likidite krizine sokmuştur. Netice itibariyle konut kredilerinde başlayan ve süreç içinde bütün kredi piyasasına yayılan 2008 Krizi'nin etkileri, yatırım bankalarında hızla görülmeye başlamıştır. İlgili dönemde hanehalkı kredi talebi yalnızca ipotekli evler ile sınırlı kalmamıştır. Hanehalkı konut fiyatlarının devamlı artması neticesinde aşırı bir iyimser beklentiye kapılmış ve daha çok ipotekli kredi kullanır hale gelmiştir. Bankalar da kredi talebi başvurularını daha fazla kar elde edeceklerine inandıkları için kabul etmiştir.

Konut fiyatlarının devamlı yükselişte olması ve bu yükselişin devam edeceğine olan algı, derecelendirme kuruluşları davranışlarına da aynı şekilde etki etmiştir. Derecelendirme kuruluşları konut fiyatları beklentilerini daha önceki dönemlere dair fiyat artışlarına göre ayarlamış, piyasayı bu doğrultuda yönlendirmiştir. Bununla birlikte bankalar daha çok kredi talebi elde etmek amacıyla yüksek riskli grupların da kredi taleplerini kabul etmiştir.

Süreç, devlet tarafından Federal Ev Edindirme Kuruluşu Yönetimi aracılığıyla desteklenmiştir. Bankaların aktiflerinde yer alan geri alınması oldukça zor olan paralar hızla artmış öteki aktifleri de olumsuz yönde etkilemeye başlamıştır. Dolayısıyla bu alacaklar ‘’toksik varlıklar’’ haline gelmiştir. 2000 senesinde hedge fonları ortalama 500 milyar dolarken 2007 yılının sonuna gelindiğinde 2 trilyon dolara yaklaşmıştır. Bununla birlikte türev ürünlerde de yükseliş 20 trilyon dolardan 120 trilyon dolara sıçramıştır.

Temel anlamda krizin sebeplerini özetlemek gerekirse; mortgage kredi yapısının sağlıksız bir hale gelmesi, faizler, konut fiyatlarında yaşanan balon yükselişler, bireysel ve kurumsal anlamda borç yükünün artması, menkul kıymetlerin sonlanmasında ortaya çıkan yoğunluk gibi nedenlerle birlikte risk yönetiminin başarısız olmasıdır. Ayrıca kredi türev piyasaların da ortaya çıkan genişleme ve kredi derecelendirme örgütlerinin mali piyasaları sağlıksız derecelendirmeleri sebeplerindendir.

Kaynaklar

Yılmaz, HU, Yılmaz, A. (2017). Küresel Krizin Bir Felsefesi Var mıdır? Kimler, Niçin Çıkarırlar? Makro Bir İnceleme". Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 125-138.

Roubını N., Mihm, S. (2012), Kriz Ekonomisi: Dünya Ekonomisinin Çöküşü ve Geleceği, Pegasus Yayınları: 422, 1. Baskı, İstanbul.

Öneç, Mertcan. 2001, 2008 Ekonomik Krizleri ve COVID-19 Pandemi Dönemi İşsizlik ve İstihdam Yüksek Lisans Tezi, İstanbul:2020.